Рамзи Нугманов
РУССИЯ ТУГАН ЧОРДА …
Рус халкыны; 1185 елда язылган “Слово о полку
…Рамзи Нугманов
РУССИЯ ТУГАН ЧОРДА …
Рус халкыны; 1185 елда язылган “Слово о полку
Игореве” исемле ;с;рен; таянып и;ат ителг;н
эпик эпоэма. 2 п;рд;д;)
Кереш с;з
Россия Федерациясе бик борынгы чорлардан килг;н т;рки, иран ;;м славян халыкларыны; яш;еше бел;н б;йле хасил булган д;;л;т. Шу;а к;р; Россияд; яш;г;н халыкларны; м;н;с;б;тен ныгыту кир;к эш. Бу хакта с;екле шагыйребез Г.Тукай: “Рус бел;н тормыш кичердек сайрашып, Тел, л;гать, гад;т в; ;хлак алмашып…”,- дип язды ;зене; “Олуг юбилей м;н;с;б;те бел;н халык ;мидл;ре” исемле шигыренд; (1913).
Рус ;д;биятыны; “Кн;зь Игорь (Иг;р?) явы тарихы” исемле бу хикм;тле ;с;ре ;;рвакыт игътибарны ;зен; тарта. Ч;нки биред; безне; борынгы бабаларыбыз тарихыннан кыймм;тле х;б;рл;р сакланган. Тик бу ;с;рне; табылуына инде ике гасыр вакыт ;т;г; карамастан, ул ;ле безг; тулысынча серл;рен ачмый тора. Моны; с;б;бе шул, бу ;с;рне ф;кать берьяклы караштан чыгып, башка халыкларга карата “дошманлык” идеясен; таянып тикшер;г; кайтып кала. Аннан со; аны; кайда язылуы хакында да ялгыш караш саклана булса кир;к. М;с;л;н, галимн;р аны Киевт; язылган дип саныйлар. Безне; фикеребезч;, ул Чернигов кн;злегенд; туган. Кызганыч ки, бу ;с;рне; авторы да билгесез санала. Л;кин аны Чернигов кешесе Беловолод (Белекбай) исемле олы т;р; язган булуы шик тудырмый.
Ни;аять, “;ен бар, п;ри бар” диг;нд;й, Киев кн;зьл;ре ;з к;ршел;ре (Днепр буе т;ркил;ре) бел;н ;;рвакыт сугыш-талаш с;яс;те алып барганнар. Шул ук вакытта Чернигов кн;зьл;ре к;рше, Дон буенда к;чм; тормышта яш;г;н кыпчаклар бел;н, дустан;, аралашып яш;г;н булуы ачыкланды. Тик Киев монахы Нестор елъязмасында (“Повесть временных лет”) бу хакта: “Половцы враги Руси. Они приходили к нам огнём и мечом…” дип язып калдырган. Кызганычка б;генге рус галимн;ре д;, Несторны; шушы беръяклы фикерен гомумил;штереп, “Днепр ;;м Дон елгары буенда яш;г;н борынгы к;чм; т;рки кавемн;р алар безне; ;чен дошман халык” дип фикер й;рт;л;р. ;;м, ;йтк;небезч;, “Кн;зь Игорь явы тарихы” кебек ;с;рне д; алар шушы ук “;зара дошманлык” карашыннан чыгып ;зл;штер;л;р. Мо;а каршы 1975 елда басылган ;зене; “Аз” и “Я” исемле китабында, к;ренекле казах язучысы Олжас Сулейменов, киресенч;, “Руслар т;ркил;рг; карата ;;рвакыт дошман” диг;н фикерне алга с;р;.
Л;кин чыннан да борынгы кавемн;рне; шулай дошманлык идеясе бел;н сугарылып гомер ит;л;рен; ;ич ышанасы килми. Шуннан чыгып, 1980 еллар башында, Казанда, бу ;с;рне я;адан тикшер; эше башлаган идек. Ул вакытлар инде ерак калды. ;;м х;зер без бик к;п тарихи м;ьс;л;рне я;ача а;лыйбыз инде. ;;рх;лд;, м;с;л;н без м;кт;пл;рд; т;рки халыкларга карата бары тик “поганый татарин” дип б;я бир; кебек карашлардан ерак торабыз.
Чыннан да, Беловолод (Белекбай?) Просовичны; бу г;з;л ;с;ренд; борынгы чорлардан килеп, безне; илд; яш;г;н т;рле-т;рле кавемн;рне; ачы ;;м татлы минутлары б;ян ител; бит. ;мма шунысы тетр;ндер;, б;ген без
Киев елъязмасындагы катгый нигезе булыр-булмас шушы “дошманлык” идеясен; буйсынып, Чернигов бел;н Дон буе кавемн;ре арасында яш;г;н матур к;ршелек м;н;с;б;тл;рен мыскыл ит;без бугай. Шуны; ;стен; шикле шушы карашны м;кт;п балаларына да ирешетеп кил;без инде, ;лб;тт;. Моннан тыш, Россия халыклары яш;ешен; карата мондый ялгыш фикер, ул б;генге ;з;к бел;н Идел буе халыклары м;н;с;б;тен формалаштыруда да ;зене; тиск;ре т;эсире бел;н катнаша торуын ;йтерг; кир;к.
;йтк;н с;зд;н чыгып, без алдыбыздагы “Кн;зь Игорь явы тарихы” диг;н ;леге ;с;рне, б;генг; чишелеп ;итм;г;н м;сь;л; дип санарга ;;рь;т ит;без. ;;м аны ни;аять с;нгати чараларга таянып тикшер;не алга с;р;без. Ышанабыз ки, чыннан да Россия халыкларыны; борынгы ныклы берг;лек идеясенн;н башка, безне; матур кил;ч;гебез д; булмаска м;мкин. ;;м мондый аяныч х;л куркынычын ист; тоткан х;лд;, халыкларыбызны; 2,5 ме; еллык гуманистик тарихы булуын да иск; т;шерер идек. Бу урында с;з т;рки халыклар тарихында б.э.к. беренче ме;ъеллык урталарыннан башлап кискен ;сеш (ренессанс) кичерг;н ;з;к Азия цивилизациясе казанышлары хакында бара. “Туган ;ир-суларыгызны; ;;м ата-бабаларыгызны; якты ист;леген с;еп саклагыз” диг;нн;р алар. Кайбер с;б;пл;р аркасында мондый тарихны; безд;н яшерелеп торуы бетерелерг; тиеш. Бу – б;ек д;;л;тебез халыкларыны; изге тал;бе.
Автор
Рольл;рне башкаралар:
Ярослав Всеволодович- 1177-1197 елларда Чернигов тир;легене; Олы кн;зе. Ярославны; бабасы, Олег Святославич,1116 елларда Кара ди;гез буендагы Тамыртархан ;ирл;рен бил;г;н кеше.
Беловолод (Белекбай) Просович — текстны ;зе язган кеше ;;м аннан ;зекл;рне укып башкаручы зат. Ул – Ярослав кн;зг; якын т;р;, илчелек эшл;рен башкаручы, Олы кн;зне; ки;;шчесе. Князь Игорь ;ит;кл;г;н яуда катнашкан кеше.
Игорь (Иг;р) Святославич- 1170-1202 елларда Новгород Северск ;;м, со;рак, Чернигов князе, шулай ук Ярослав Мудрыйдан со; д;ртенче буын бер асылзат. Иг;р — ;с;рне; т;п геройларыннан берсе.
Всеволод Святославич – князь Игорьне; энесе, Курск ш;;;ре кн;зе.
Владимир Игоревич- кн;зь Игорьне; улы, яшь кн;зл;рд;н берсе.
Святослав Олегович – Рыльск князе (21 яшь), Игорь кн;зне; туганнан туган энесе.
Ярославна – князь Игорьне;, Владимир Игревичне; ;нисенн;н со; килг;н, икенче хатыны, Ярослав Всеволодовичны; кызы.
Кончак Артыкович-б;ек хан, XII й;зд; Дон елгасы буйларында яш;г;н т;рки-кыпчак кабил;л;рене; ;ит;кчесе, кн;зь Игорьне; дусты.
Буджанат Кончаковна- Кончак ханны; ;итк;н кызы.
Елтук Сырчан- Аксакал, Дон буе т;ркил;ренн;н бер акыл иясе.
Аулар- егет кеше, князь Игорь тир;сенд; хезм;т ит;че кеше.
Борынгы халык, сугышчылар, яшьл;р ;;м кызлар…
